Zdarza się, że mimo dokładnego planowania zadań, pracy jest zbyt dużo, by z nią zdążyć. W takiej sytuacji można skorzystać możliwości pracy w godzinach nadliczbowych. Trzeba jednak przy tym pamiętać, że można to zrobić tylko w wyjątkowych sytuacjach. Nadgodzin nie można planować. Jeśli pracodawca spodziewa się więcej zadań w danym okresie, powinien zatrudnić dodatkowych pracownik lub rozważyć inne możliwości (np. zmianę systemu pracy). Nadgodzin nie można też nadużywać, bo może to być potraktowane jako naruszenie przepisów prawa pracy.
Zasadniczo pracownik nie może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych (oczywiście z uwzględnieniem wspomnianych wyżej warunków), chyba że należy do specyficznej grupy, np. kobiet w ciąży lub młodocianych. Prawo do odmowy mają też rodzice wychowujący dzieci poniżej 4 roku życie, osoby z niepełnosprawnościami oraz pracownicy zatrudnieni na takich stanowiskach, gdzie są możliwe przekroczenia norm czynników szkodliwych dla zdrowia.
Aby nadgodziny nie stały się sposobem nadmiernego eksploatowania pracowników, towarzyszą im pewne obostrzenia. Przede wszystkim te wspomniane wyżej: muszą wynikać z naprawdę wyjątkowej sytuacji i nie powinny być normą. Oprócz tego dodatkową pracę należy wynagrodzić. Co przysługuje za nadgodziny? Wynagrodzenie pieniężne z dodatkiem albo czas wolny.
Aby wiedzieć, jaka rekompensata przysługuje pracownikowi, należy rozliczyć nadgodziny. W zależności od systemu pracy obowiązującego w firmie, będzie to wyglądało inaczej. Standardowo jednak obowiązują pewne zasady, gdy pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia za nadgodziny. Jak odebrać wolny czas? Jeśli pracownik sam wnioskuje o wolne, rozlicza się je w stosunku 1:1 – czyli za jedną nadliczbową godzinę pracy, otrzymuje 1 godzinę czasu wolnego. W przypadku gdy termin wolnego jest narzucony przez pracodawcę, ten stosunek wynosi 1:1,5 – czyli za jedną godzinę dodatkowej pracy pracownikowi należy się 1,5 godziny czasu wolnego. Oczywiście, wynagrodzenie na koniec okresu rozliczeniowego obejmuje także te dodatkowe pól godziny jako czas pracy.
Nadgodziny i oddawanie czasu wolnego to najpopularniejsza i zarazem najprostsza praktyka. Rzadziej stosuje się ekwiwalent pieniężny wraz z dodatkami za przepracowane nadgodziny. Kiedy 50%, a kiedy 100% dodatku? Wyższy dodatek przysługuje za pracę w godzinach nocnych i dniach wolnych od pracy.
W podstawowym systemie pracy nadgodzinami są wszystkie godziny powyżej ośmiu. Za każdą godzinę nadliczbową pracownikowi przysługuje standardowe wynagrodzenie wraz z dodatkiem. Jego wysokość jest zależna od tego, czy godziny nadliczbowe przypadały na godziny nocne lub dzień wolny.
Co ważne, w przypadku podstawowego czasu pracy trzeba uważać na normy dobowe. Jeśli pracownik jednego dnia pracuje od 8:00 do 16:00, a drugiego dnia rozpoczyna pracę o 6:00, to dwie pierwsze godzin będą traktowane jako nadliczbowe (ponieważ dobra pracownicza zaczęła się poprzedniego dnia o godz. 8:00), za które pracownikowi przysługuje dodatek lub ekwiwalent w postaci czasu wolnego. Wysokość dodatku będzie to zależna od ustalonego czasu pory nocnej: jeśli w danym miejscu pracy pora nocna trwa do godz. 7:00, to za tę pierwszą godzinę pracownik powinien otrzymać wyższy dodatek.
Tutaj rozliczanie nadgodzin jest bardziej złożone ze względu na możliwość wydłużenia czasu pracy do 12 godzin (lub 16 czy nawet 24 w ściśle określonych przypadkach). W jaki sposób rozliczyć godziny nadliczbowe w przypadku systemu równoważnego? Punktem wyjścia powinien być harmonogram pracownika. Jeśli w harmonogramie widniało 12 godzin pracy, a pracownik pracował 14 godziny – ma to rozliczenia dwie godziny. Jeśli harmonogram mówił o 8 godzinach, to w analogicznej sytuacji godzin nadliczbowych będzie 6. Z kolei w sytuacji, gdy w harmonogramie pracownik miał zapisaną sześciogodzinną pracę, ale pracował 9 godzin, to tylko jedna z nich będzie liczona jako nadliczbowa – ponieważ tylko ona wykracza poza ośmiogodzinny dzień pracy.
Różnica pojawia się także w niedziele i dni wolne od pracy. Czy są to nadgodziny? Kiedy 50, a kiedy 100% dodatku w taki dzień? Zasadniczo przysługuje tutaj wyższy dodatek z wyjątkiem sytuacji, w której dzień wolny według harmonogramu miał być zwykłym dniem pracującym. W równoważnym systemie pracy należy jeszcze pamiętać o obowiązku zapewnienia pracownikowi odpoczynku.
Oczywiście, pracownik może odebrać za nadgodziny ekwiwalent w postaci czasu wolnego – tak samo, jak w przypadku podstawowego czasu pracy.
design by Proformat
