Czym są odsetki ustawowe i kiedy można je naliczać?

Odsetki ustawowe są naliczane od pożyczonego kapitału i stanowią formę zadośćuczynienia za zwłokę z wywiązywania się ze swoich zobowiązań finansowych. Wysokość odsetek ustawowych jest zmienna, a regulują ją konkretne przepisy. Warto mieć podstawową wiedzę z tego zakresu, aby znać konsekwencje mogące płynąć choćby z zapomnienia o dokonaniu odpowiedniej opłaty do ZUS-u czy innej instytucji. Sprawdź, czym są odsetki ustawowe oraz komu i kiedy przysługują.

Co to są odsetki ustawowe?

Odsetki ustawowe to powszechna forma odszkodowania za opóźnienia lub nieprawidłowości w realizacji świadczeń pieniężnych, takich jak na przykład podatki czy rata zaciągniętego kredytu bankowego. Sposób naliczania odsetek ustawowych jest stały i określony w przepisach Kodeksu cywilnego, podobnie jak to, za co można je naliczyć. Mówią o tym dwa akty prawne: Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku (j.t. Dz.U. z 2017 r., poz. 459 ze zm.) – art. 359 i 481 i Ustawy z dnia 8 marca 2013 roku o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (j.t. Dz.U. z 2016 r., poz. 684) – art. 4 pkt 3. Natomiast wysokość odsetek ustawowych jest zmienna – ogłasza ją Minister Sprawiedliwości (jest tak od 2016 roku, wcześniej określała je Rada Ministrów).

Rodzaje odsetek ustawowych

Istnieją trzy podstawowe rodzaje odsetek ustawowych:

• odsetki należne od sumy pieniężnej, tzw. kapitałowe – naliczenie odsetek ustawowych kapitałowych wykonywane jest z tytułu korzystania z czyichś pożyczonych środków, najczęściej w przypadku pożyczki;
• odsetki za opóźnienie – nalicza je wierzyciel, kiedy dłużnik nie spłaca należności (lub jej części) w ustalonym terminie; warto zauważyć, że zgodnie z przepisami nie mają znaczenia okoliczności, a więc odsetki ustawowe za opóźnienie należą się wierzycielowi, nawet jeśli opóźnienie wynikło z przyczyn niezależnych od dłużnika;
• odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – dotyczą zobowiązań finansowych między przedsiębiorstwami, sprzedającymi przeważnie towary lub usługi.

Wysokość odsetek ustawowych kapitałowych w przepisach określona jest w odniesieniu do stóp procentowych, z podziałem na podstawową i maksymalną. Pierwsza ma zastosowanie w sytuacji, gdy strony nie ustaliły w umowie jaką wartość będą przybierać odsetki. Wysokość maksymalna natomiast jest limitem, którego nadwyżki pożyczkobiorca nie ma obowiązku spłacać. Jak obliczyć odsetki ustawowe kapitałowe? Odsetki minimalne tego rodzaju równe są sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych (jest to więc wartość zmienna), natomiast maksymalnie mogą wynieść dwukrotność stawki podstawowej.

Odsetki ustawowe za opóźnienie stosuje się na przykład w przypadku braku terminowego opłacenia raty kredytu – wierzyciel może je naliczać już od kolejnego dnia po ustalonym terminie. Ten rodzaj odsetek odpowiednia ustawa również reguluje w postaci wartości podstawowej (suma stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych) i maksymalnej wartości (dwukrotność stawki podstawowej).

Przypadek odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych ma zastosowanie na przykład w sytuacji, gdy kontrahent nie opłaca faktury. Warto zauważyć, że w takim przypadku odsetki są wyższe niż standardowe odsetki ustawowe za opóźnienie. Kodeks cywilny określa, że gdy dłużnikiem jest publiczny podmiot leczniczy, odsetki wynoszę sumę stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych. Natomiast, gdy podmiot ma inny status, czyli jest na przykład przedsiębiorstwem, należy doliczyć nie 8, a 10 punktów procentowych.

Problemy z opłaceniem należności często skłaniają przedsiębiorstwa do rozważań, czy wybrać windykację lub komornika w związku z naliczonymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Kalkulatory internetowe pomagają obliczyć dokładne wartości należności, jednak pewniejszym rozwiązaniem jest skorzystanie z pomocy profesjonalnych doradców, na przykład w biurach rachunkowych jak Małe Podatki, pomagające prowadzić księgowość we Wrocławiu.

Komu przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie?

Odsetki ustawowe za opóźnienie może zgodnie z przepisami naliczać wierzyciel, który nie otrzymał należnych środków w terminach określonych w zawartej z pożyczkobiorcą umowie. Może to być na przykład bank udzielający kredytu czy firma, która wykonała usługę bądź sprzedała towar i nie otrzymała zapłaty na podstawie wystawionej faktury.

Jak obliczyć odsetki ustawowe?

Do obliczenia wysokości odsetek ustawowych trzeba znać aktualnie obowiązującą stawkę odsetek, liczbę dni zwłoki w zapłacie oraz wysokość zaległej kwoty. Te trzy wartości należy przez siebie pomnożyć, a następnie wynik podzielić przez 365 (przyjmując zawsze na potrzeby obliczeń, że rok ma niezmiennie 365 dni). Otrzymany wynik określa, ile wynoszą naliczone odsetki ustawowe.